Słowniczek

Poniższy słowniczek wyjaśnia krótko najważniejsze dla koncepcji postwzrostu i dewzrostu pojęcia oraz wskazuje 2-3 źródłowe artykuły naukowe. Po więcej wiedzy odsyłamy do polskiego przekładu książki „Dewzrost: Słownik nowej ery” (do bezpłatnego pobrania ze strony: link).

Antropocen

[ang. Anthropocene]

Zaproponowana w 2000 r. przez Paula Crutzena i Eugene’a Stoermera nazwa nowej epoki geologicznej, którą charakteryzuje niespotykana jak dotąd skala oddziaływania człowieka na Ziemię. Oddziaływanie to przejawia się m.in. w zmianach klimatu, zakwaszaniu oceanów, ilości i sposobie zagospodarowania terenów przez człowieka (w tym np. wylesianiem czy urbanizacją), szóstym wymieraniu gatunków czy też ilości i trwałej obecności materiałów wyprodukowanych przez człowieka w środowisku. Dyskusje o formalnym uznaniu antropocenu jako epoki w podziale stratygraficznym Ziemi trwają, ale termin ten wszedł już do powszechnego użytku w wielu gałęziach wiedzy.

Czytaj więcej:

Źródła:

Awzrost

[ang. Agrowth]

Koncepcja autorstwa J. van der Bergha, który postuluje, by przy wprowadzaniu różnego rodzaju polityk i rozwiązań społecznych, środowiskowych czy gospodarczych ignorować ich wpływ na wzrost lub spadek PKB. Koncepcja ta jest krytyczna wobec utopijnych wizji zielonego wzrostu, ale jednocześnie stawia się w kontrze do koncepcji dewzrostu, uznając, że dążenie do spadku PKB jest celem chybionym i nieakceptowalnym społecznie. Stąd też van der Bergh proponuje, by zamiast dążyć do obniżenia PKB, po prostu ignorować jego wzrost lub spadek. Należy jednak zauważyć, że taka krytyka dewzrostu jest chybiona, ponieważ celem dewzrostu nie jest spadek PKB, ale obniżenie globalnego zużycia zasobów do poziomu, który nie przekracza ograniczeń planety (choć spadek ten najpewniej przyniesie ze sobą również spadek PKB).

Czytaj więcej

Źródła

van den Bergh, J. C. J. M. (2017). A third option for climate policy within potential limits to growth. Nature Climate Change, 7, 107–112. https://doi.org/10.1038/nclimate3113
van den Bergh, J. C. J. M. (2011). Environment versus growth – A criticism of “degrowth” and a plea for “a-growth.” Ecological Economics, 70(5), 881–890. https://doi.org/10.1016/j.ecolecon.2010.09.035
Skrzypczyński, R. (2020). Postwzrost, dewzrost, awzrost… Polska terminologia dla różnych wariantów przyszłości bez wzrostu. Czas Kultury, 3(206), 7–13. https://czaskultury.pl/sklep/dewzrost-polityka-umiaru-alternatywy-90-autobiografizmy-themersonow/

Bezwarunkowy Dochód Podstawowy (BDP)

[ang. Universal Basic Income (UBI)]

Regularne świadczenie pieniężne wypłacane wszystkim obywatel(k)om danej wspólnoty politycznej bez potrzeby spełnienia żadnych dodatkowych warunków. Kwota ta powinna być w założeniu na tyle wysoka, by pozwoliła spełniać podstawowe potrzeby bez konieczności podejmowania dodatkowego zatrudnienia. Bezwarunkowy dochód podstawowy postulowany jest z wielu powodów, pośród których wskazać można m.in. solidarność społeczną przejawiającą się w zapewnieniu wszystkim podstawy do godnego życia, poprawę pozycji negocjacyjnej pracowników/czek, wynagradzanie prac reprodukcyjnych wykonywanych nieodpłatnie (opieka, prowadzenie domu, wychowanie dzieci), przywrócenie czasu wolnego potrzebnego do dobrego życia czy też likwidację problemu stygmatyzacji osób pobierających warunkowe świadczenia socjalne.

Czytaj więcej

Źródła

Bezwarunkowe usługi podstawowe (BUP)

[ang. Universal Basic Services (UBS)]

Koncepcja pokrewna do bezwarunkowego dochodu podstawowego, ale postulująca bezwarunkowy dostęp do bezpłatnych usług podstawowych w miejsce indywidualnego świadczenia pieniężnego. Przykładowy zakres modelu BUP – postulowany przez grupę Social Prosperity Network – obejmuje opiekę zdrowotną, edukację, transport, mieszkalnictwo, dostęp do żywności, dostęp do informacji, a także usługi niezbędne do funkcjonowania w demokratycznym społeczeństwie. Obecnie trwają dyskusje co do różnic, podobieństw i ewentualnej komplementarności systemów bezwarunkowych usług i dochodu podstawowego.

Czytaj więcej

Źródła

Decoupling

[ang. Decoupling]

Zjawisko „rozłączenia” – tzn. uniezależnienia – wzrostu PKB od generowania efektów szkodliwych dla środowiska. Przewidywane wystąpienie decouplingu stanowi fundament koncepcji zielonego wzrostu, wedle której rozwój technologiczny przełoży się na poprawę efektywności zużycia zasobów i obniżenie emisyjności gospodarek, co pozwoli na dalszy wzrost gospodarczy przy jednoczesnym zniwelowaniu jego negatywnych skutków w postaci zmian klimatu i przekraczania innych ograniczeń planety. Dotychczasowe dane empiryczne oraz modele prognostyczne wykazują jednak, że o ile faktem jest, że efektywność zużycia zasobów rośnie, to osiągnięcie wystarczająco wysokiego poziomu rozłączenia PKB od zużycia zasobów i negatywnych efektów środowiskowych jest niezwykle mało prawdopodobne, a zbudowane na tym założeniu strategie zielonego wzrostu uznać należy za nierealistyczne.

Czytaj więcej

Źródła

Dematerializacja (gospodarki)

[ang. Dematerialization]

Powiązany z koncepcją 'decoupling’ proces, w ramach którego procesy produkcyjne i całe gospodarki zużywają mniej zasobów materialnych. Dematerializacja może zachodzić m.in. poprzez digitalizację (przeniesienie niektórych aktywności do sfery cyfrowej), serwicyzajcę (wzrost sektora usług w gospodarce) bądź rosnącą efektywność zużycia zasobów (dzięki optymizacji procesów i produktów lub np. poprzez zwiększony udział recyklingu). Wizja dematerializacji gospodarki bez celowego, bezpośredniego obniżenia zużycia materiałów jest jednak poddawana w wątpliwość: gospodarka cyfrowa oraz sektor usług również pochłaniają znaczne ilości zasobów, recykling w obiegu zamkniętym jest niemożliwy z perspektywy termodynamiki, a oszczędności w zużyciu zasobów są niwelowane przez efekty odbicia. Stąd też o ile możliwa jest częściowa dematerializacja poprzez digitalizację, serwicyzację lub optymizację procesów produkcji, to strategia ta musi zostać rozszerzona o celowe zmniejszenie ilości zużywanych zasobów postulowane przez dewzrost.

Czytaj więcej

Źródła

Dewzrost

[ang. Degrowth]

Koncepcja naukowa, ruch społeczny oraz slogan polityczny oparte na diagnozie wewnętrznej sprzeczności idei „zielonego wzrostu” i postulujące w jego miejsce dobrowolne i sprawiedliwe zmniejszenie poziomu zużycia zasobów w skali globalnej do poziomu, który z jednej strony nie przekracza ograniczeń planety, a z drugiej zapewnia wszystkim możliwość dobrego życia. Kluczowe jest tu rozróżnienie, że dewzrost nie postuluje po prostu zmniejszenia PKB (recesji), tylko takie zorganizowanie systemów społeczno-gospodarczych, które nie będą musiały ciągle rosnąć, by żyć w dobrobycie. Polski termin „dewzrost” jest bezpośrednim tłumaczeniem angielskiego „degrowth” i francuskiego „décroissance”, które po praz pierwszy zostało użyte w tym kontekście w latach 70-tych w ramach debaty wokół raportu „Limits to Growth”.

Czytaj więcej

https://degrowth.org/2015/04/20/environmental-justice-in-china-prof-j-martinez-aliers-lecture-at-ciad-9th-april-2015-beijing/

Źródła

Dobrowolna prostota

[ang. Voluntary simplicity]

Styl życia odrzucający materializm i konsumpcjonizm na rzecz prostszego życia. Koncepcja dobrowolnej prostoty obejmuje różnorodne motywacje, wartości i praktyki: od raczej rynkowo zorientowanego minimalizmu przez popularność ruchu „slow-” (slow-food, slow-turystyka, etc.) po bardziej radykalne próby „życia poza systemem”. Stąd też różnie ocenia się znaczenie dobrowolnej prostoty dla dewzrostu/postwzrostu: o ile większość autorów/ek zgadza się, że indywidualne ograniczanie konsumpcji odgrywa pewną rolę we wdrażaniu dewzrostu, o tyle zwraca się też uwagę na zagrożenia płynące z utowarowienia prostego życia, nacisk na sferę indywiudalną kosztem politycznej oraz pomijanie charakterystyki społeczności i osób innych niż klasa średnia państw Globalnej Północy.

Czytaj więcej

https://simplicityinstitute.org/

Źródła

Efekt odbicia (paradoks Jevonsa)

[ang. Rebound effect (Jevons’ paradox)]

Zjawisko zachodzące w sytuacji, w której wzrost efektywności zużycia zasobu w procesie lub gospodarce nie przekłada się na oczekiwane całkowite obniżenie zużycia tego zasobu. Po raz pierwszy zostało rozpoznane przez XIX-wiecznego ekonomistę Stanley’a Jevonsa na przykładzie silnika parowego, którego rosnąca efektywność nie doprowadziła do spadku zużycia węgla tylko, przeciwnie, podniosła je. Stało się tak, ponieważ tańsze paliwo obniżyło koszty użycia silnika i rozszerzyło opłacalny zakres jego zastosowań, co sprawiło, że łączna ilość zużywanego paliwa wzrosła zamiast spaść. Podobne zjawiska zachodzą w wielu innych obszarach (np. rosnąca ilość energii zużywana przez coraz bardziej energooszczędne urządzenia gospodarstwa domowego). Wyróżnia się trzy rodzaje efektu odbicia: bezpośredni (np. kiedy oszczędzności na paliwie sprawiają, że jeździ się więcej), pośredni (kiedy oszczędzności w jednej sferze są przeznaczane na energochłonne aktywności w innej – np. za pieniądze oszczędzone na paliwie w energooszczędnym aucie leci się samolotem na wakacje) oraz obejmujący całą gospodarkę (np. kiedy niższe ceny paliwa sprawiają, że spadają ceny towarów, a zatem zwiększa się poziom ich konsumpcji).

Czytaj więcej

https://ziemianarozdrozu.pl/artykul/2314/efekt-odbicia-–-czy-zielony-wzrost-jest-mozliwyhttps://www.degrowth.info/en/2017/02/digitalization-efficiency-and-the-rebound-effect/

Źródła

Ekonomia obwarzanka

[ang. Doughnut economics]

Koncepcja postulująca ograniczenie rozmiaru gospodarek z dwóch stron: od góry przez „sufit środowiskowy” (environmental ceiling) wyznaczony poprzez ograniczenia planety, a od dołu przez „fundament społeczny” (social foundation) czyli ilość zasobów potrzebną do spełnienia podstawowych potrzeb członków naszych społeczności. Tak wyznaczona przestrzeń ma kształt pączka z dziurką (doughnut), co w polskim kontekście można przełożyć na bliższy nam kulturowo „obwarzanek”. Ekonomia obwarzanka uznać można za jedną z koncepcji postwzrostowych, która przy tym jest bardzo zbliżona do koncepcji dewzrostu; głównym rozróżnieniem pomiędzy ekonomią obwarzanka a dewzrostem byłaby wyraźnie mocniejsza w tym drugim krytyka logiki kapitalizmu.

Czytaj więcej

Źródła

EROI (zwrot energetyczny z inwestycji)

[ang. EROI (Energy Return on Investment)]

Wskaźnik określający ilość energii uzyskanej z jednostki źródła energii w stosunku do ilości energii włożonej w to, by ją uzyskać. Wartość EROI zależy więc zarówno od cech źródła energii (tj. ile energii można uzyskać z jednostki danego źródła, np. poprzez spalanie węgla, korzystanie z paneli fotowoltaicznych lub pobór energii z turbin wiatrowych), ale też od tego, ile energii trzeba było włożyć w wydobycie paliwa (w przypadku węgla) oraz – w zależności od przyjętej metodologii – budowę, utrzymanie, a nawet utylizację infrastruktury potrzebnej do przetworzenia energii źródłowej w energię użyteczną dla człowieka (np. produkcję, montaż, utrzymanie i recykling paneli fotowoltaicznych). Z uwagi na różne możliwości wyznaczenia granic analizowanego systemu należy zawsze zwracać uwagę na metodologię przyjętą do obliczenia danej wartości wskaźnika EROI.

Czytaj więcej

Źródła

Głęboka ekologia

[ang. Deep ecology]

Nurt filozoficzny i ruch społeczny zapoczątkowany w latach 70-tych XX w. przez Arne Naessa. Głęboka ekologia wskazuje na konieczność głębokiej przemiany kulturowej, która – w odróżnieniu od płytkiej ekologii zajmującej się symptomami, a nie przyczynami problemu – faktycznie przełoży się na zmianę stosunku człowieka do innych form życia na Ziemi. Głęboka ekologia przyjmuje perspektywę biocentryczną, podkreślając nieuniknioną współzależność człowieka i przyrody oraz traktując dobrobyt i różnorodność innych gatunków jako wartość samą w sobie.

Czytaj więcej

Źródła

Gospodarka stacjonarna

[ang. Steady-state economy]

Gospodarka, w której całkowite zużycie zasobów pozostaje na mniej więcej stałym poziomie, nieznacznie fluktuując wokół ustalonego punktu równowagi wyznacznego w taki sposób, by nie przekraczać ograniczeń planety. W gospodarce stacjonarnej produkcja osiąga poziom niezbędny do odnawiania zużywających się zasobów trwałych. Autorem koncepcji SSE jest amerykański ekonomista Herman Daly, który inspirował się przy tym stanem stacjonarnym opisywanym w klasycznej ekonomii przez Johna Stuarta Milla.

Czytaj więcej

Źródła

Gospodarka o obiegu zamkniętym

[ang. Circular economy]

Koncepcja postulująca zmianę modelu gospodarki z liniowego (zasób -> towar -> odpad) na cyrkularny (zasób -> towar -> zasób w innym procesie). GOZ ma na celu zmniejszenie zużycia surowców pierwotnych i minimalizację ilości odpadów poprzez poprawę wskaźnika recyklingu (traktowanie odpadów jako surowców wtórnych), odpowiednie projektowanie i użytkowanie produktów, a także towarzyszące normy techniczne i regulacje prawne np. zabraniające planowego postarzania produktów.

Czytaj więcej

Źródła

HANPP (Human Appropriation of Net Primary Production)

[ang. HANPP]

Wskaźnik określający jaka część produktywności ekosystemów (’primary production’) jest „przechwytywana” (’appropriated’) przez człowieka. Dwa główne mechanizmy przechwytywania to bezpośrednie pobieranie biomasy ze środowiska oraz zmiana użytkowania terenu (np. wylesianie), które obniża produktywność danego ekosystemu. HANPP można wyrazić poprzez całkowitą wartość lub procentowo; w tym drugim przypadku można go uznać za wskaźnik „dominacji” człowieka nad pozaludzką przyrodą, ponieważ im większy odsetek produktywności danego ekosystemu jest przechwytywany przez człowieka, tym mniejszy pozostaje do wykorzystania w procesach, na których bazują inne formy życia.

Czytaj więcej

https://was-research.org/paper/an-introduction-to-human-appropriation-of-net-primary-productivity/

Źródła

IPAT (równanie Ehrilcha)

[ang. IPAT (Ehrlich’s equation)]

Równanie ilustrujące od czego zależy szeroko rozumiany wpływ człowieka na środowisko. W równaniu tym wpływ (I – impact) jest funkcją populacji (P – population), poziomu konsumpcji (A-affluence) oraz efektywności technologii (T – technology). Zależność wyrażona równaniem IPAT jest na tyle uniwersalna, że można je zastosować do wielu rodzajów wpływu człowieka na środowisko; przykładowo, emisje dwutlenku węgla (I) można uznać ze funkcję populacji (P) liczonej w osobach, poziomu PKB per capita (A) liczonego w dolarach na osobę oraz wskaźnika obrazującego tzw. 'intensywność węglową’ (carbon intensity) gospodarki (T), czyli ile gramów CO2 emituje gospodarka w przeliczeniu na jednostkę PKB (gCO2/$). Po pomnożeniu tych trzech wartości otrzymuje się więc całkowitą wartość emisji CO2 danej gospodarki wyrażoną w jednostkach masy (zwykle w gigatonach).

Czytaj więcej

Źródła

Kapitałocen

[ang. Capitalocene]

Spopularyzowane przez Jasona W. Moore’a pojęcie nawiązujące do antropocenu, ale przesuwające ciężar odpowiedzialności za zmiany klimatu i degradację środowiska w skali planetarnej z ludzkości jako takiej na konkretny model społeczno-gospodarczy – kapitalizm. Z perspektywy kapitalocenu to bazujący na ekspansji i uzależniony od wzrostu kapitalizm odpowiada za przekraczania ograniczeń planety – a nie człowiek, który w innych systemach społeczno-gospodarczych nie musiałby doprowadzić do takiej sytuacji.

Czytaj więcej

Źródła

Moore, J. W. (2017). The Capitalocene, Part I: on the nature and origins of our ecological crisis crisis. The Journal of Peasant Studies.
Moore, J. W. (2017). The Capitalocene Part II: accumulation by appropriation and the centrality of unpaid work / energy. The Journal of Peasant Studies.
Walewicz, P. (2019). Koncepcje antropocenu i kapitalocenu a ekopedagogika. Przegląd Pedagogiczny, 1, 57–67.

Wspólnotowość

[ang. Conviviality]

Wspólnotowość w rozumieniu 'conviviality’ to opisana po raz pierwszy przez Ivana Illicha cecha społeczeństwa, które zamiast w pełni poddawać się hegemonii produktywności przemysłowej umożliwionej rozwojem technologicznym, używa nowych technologii w sposób świadomy i zintegrowany w celach służących faktycznej poprawie warunków życia, a nie jedynie autoreferencyjnemu „postępowi”. Innymi słowy, społeczeństwo konwiwialne zachowuje autonomię wobec faktycznego monopolu i dominacji technologii rozwijanych w gronie ekspertów w celach, które niekoniecznie sa zbieżne z wartościami i potrzebami danego społeczeńswa.

Czytaj więcej

Źródła

Lokalna waluta

[ang. Local (community) currency]

Występująca na danym terytorium (miasto, region) waluta, która funkcjonuje równolegle wobec waluty krajowej jako alternatywny – choć nieformalny – środek płatniczy. Lokalna waluta służy zatrzymywaniu pieniądza w lokalnej gospodarce, wsparciu lokalnych przedsiębiorstw, a niekiedy także promowaniu działań prospołecznych (np. wynagradzanie za prace na rzecz społeczności w lokalnej walucie). Rozszerzeniem modelu lokalnej waluty są także banki czasu, tzn. możliwość wymiany czasu pracy bez pośrednictwa pieniędzy.

Czytaj więcej

Źródła

Ograniczenia planety

[ang. Planetary boundaries]

Progi oddziaływania człowieka na planetę, po przekroczeniu których ludzkość wystawia się na ryzyko poważnego naruszenia lub zapaści systemów podtrzymujących stabilność warunków do życia na Ziemi. Tym samym można uznać, że ograniczenia planety wyznaczają „bezpieczną przestrzeń”, w ramach której funkcjonować może ludzkość. Dotychczas zidentyfikowano 9 ograniczeń planety: (1) zmiany klimatu, (2) integralność biosfery, (3) obieg azotu i fosforu w środowisku, (4) zakwaszanie oceanów, (5) zmianę użytkowania terenów (np. wylesianie), (6) zużycie wody pitnej, (7) zanieczyszczenie powietrza aerozolami, (8) dziura ozonowa i (9) nieznane jeszcze zagrożenia. W przypadku dwóch ograniczeń – integralności biosfery oraz obiegu fosforu i azotu – bezpieczna wartość graniczna została już przekroczona, co wystawia nas na ryzyko zajścia skokowych, być może nieodwracalnych zmian w skali planety. Wskaźniki dla dwóch kolejnych ograniczeń – zmian klimatu i zmiany użytkowania terenów – znajdują się obecnie w pośredniej strefie niepewności.

Czytaj więcej

Źródła

Paradoks Easterlina

[ang. Easterlin’ Paradox]

Pozorny paradoks polegający na braku przełożenia rosnących dochodów na poczucie satysfakcji z życia powyżej pewnego progu dochodów. Opisany po raz pierwszy przez ekonomistę Richarda Easterlina w latach 70-tych XX w. na podstawie danych zbieranych od II Wojny Światowej w 19 państwach. Możliwe wyjaśnienia „paradoksu” Easterlina obejmują rolę dóbr pozycjonalnych dla satysfakcji z życia (poprzez wskazywanie na status społeczny), brak możliwości spożytkowania rosnącego dochodu z uwagi na brak czasu bądź też aspiracje rosnące proporcjonalnie do przyrostu dochodu.

Czytaj więcej

Źródła

Peak oil

[ang. Peak oil]

Termin określający moment szczytowego wydobycia ropy naftowej, po którym poziom wydobycia zacznie długoterminowo spadać. Co istotne, koncepcja 'peak oil’ nie twierdzi, że fizycznie zabraknie ropy dostępnej w pokładach geologicznych – a jedynie, że jej wydobycie przestanie być opłacalne, m.in. dlatego, że wskaźnik EROI kolejnych, trudniej osiągalnych źródeł ropy (np. piasków roponośnych) jest niższy niż dla ropy ze źródeł konwencjonalnych. Z tego powodu w pewnym momencie zwrot energetyczny z wydobycia ropy będzie na tyle niski, że nie będzie w stanie podtrzymać złożoności cywilizacji bazującej w większości właśnie na wysokim EROI ropy naftowej.

Czytaj więcej

Źródła

Permakultura

[ang. Permaculture]

Filozofia projektowania i zbudowany wokół niej międzynarodowy ruch społeczny, który wyznacza sobie za cel projektowanie w sposób jak najbliżej odzwierciedlający istniejące relacje ekosystemowe w celu osiągnięcia produktywności, samowystarczalności oraz odporności na zaburzenia (resilience) w taki sposób, by nie tylko nie nie szkodzić środowisku, ale wręcz przyczniać się do jego regeneracji. Nazwa „permakultura” powstała ze słów 'permanent agriculture’, ale z czasem przyjęło się rozwijanie jej jako 'permanent culture’, co obrazuje szerszy niż tylko produkcja żywności zakres zastosowań zasad permakultury (np. w projektowaniu urbanistycznym, projektowaniu siedliska czy nawet organizacji firmy). Z uwagi na liczne punkty wspólne permakulturę włącza się niekiedy do koncepcji agroekologii, choć zakres tej pierwszej jest wyraźnie szerszy.

Czytaj więcej

Źródła

Postwzrost

[ang. Postgrowth]

Zbiorczy termin stosowany do określenia różnych wariantów przyszłości bez wzrostu, w tym koncepcji takich jak awzrost, dewzrost lub dobrobyt bez wzrostu (Tim Jackson), ale także diagnoz mówiących o tym, że wzrost zwalnia (’slow growth’) lub znika (świecka stagnacja; 'secular stagnation’). Do grona koncepcji postwzrostowych można zaliczyć także koncepcje takie jak Buen Vivir lub Ubuntu, które krytykują narzucanie i powielanie w krajach Globalnego Południa modelu kapitalistycznej gospodarki opartej na wzroście, ale w których z uwagi na nieadewkatny dostęp do podstawowych dóbr dla wielu osób w tych regionach niekoniecznie należy dążyć do dewzrostu rozumianego jako całkowite zmniejszenie zużycia zasobów. W Polsce często używa się słowa „postwzrost” w odniesieniu do „degrowth”; w naszej sieci postulujemy, by odnosząc się do „degrowth”, używać terminu „dewzrost”, a mając na myśli szersze hasło „postgrowth”, stosować termin „postwzrost”.

Czytaj więcej

Źródła

RWS (Rolnictwo Wspierane przez Społeczność)

[ang. CSA (Community-Supported Agriculture)]

Model lokalnej produkcji i dystrybucji żywności bazujący na współpracy konsumentów/ek i rolników/czek. W modelu RWS przed początkiem sezonu członkowie wnoszą z góry opłatę, która pokrywa regularne dostarczanie paczek z żywnością z gospodarstwa przez cały sezon. Dzięki temu gospodarstwo RWS ma dostęp do niezbędnych środków w momencie, w którym są one najbardziej potrzebne (przed sezonem), a ryzyko związane z niższymi plonami – ale też nadmiar jedzenia w przypadku obfitych plonów – dzielone jest na całą społeczność RWS. Ponadto model RWS zakłada możliwość pracy w gospodarstwie w zamian za np. obniżoną cenę udziału w RWS. W Polsce funkcjonuje obecnie kilka gospodarstw RWS, w Europie – ponad 2 tysiące.

Czytaj więcej

Źródła

Suwerenność żywnościowa

[ang. Food sovereignty]

Koncepcja oraz zbudowany wokół niej globalny ruch społeczno-polityczny postulujący przywrócenie lokalnym społecznościom kontroli nad systemami żywnościowymi w celu zapewnienia powszechnego dostępu do zdrowej żywności wyprodukowanej w sposób przyjazny dla środowiska. Zgodnie z Deklaracją Nyeleni (2007), suwerenność żywnościowa „oferuje strategię oporu wobec współczesnego reżimu żywnościowego i handlu, zdominowanego przez wielkie korporacje” na rzecz odbudowy małych i średni gospodarstwach, promowania lokalnych i krajowych łańcuchów dostaw żywności, przywrócenia prawa do godziwych dochodów, a także umożliwienie kontroli wspólnych zasobów przez sferę publiczną, a nie globalne rynki.

Czytaj więcej

Źródła

Pimbert, M. P. (2019). Food Sovereignty. In P. Ferranti, E. M. Berry, & J. R. Anderson (Eds.), Encyclopedia of Food Security and Sustainability (Vol. 3, 181-9). Elsevier.
Patel, R. (2009). What does food sovereignty look like? In Journal of Peasant Studies (Vol. 36, Issue 3).
Roman-Alcalá, A. (2017). Looking to food sovereignty movements for postgrowth theory. Ephemera, 17(1), 119.

Utowarowienie (komodyfikacja)

[ang. Commodification]

Proces zamiany dobra dostępnego dotychczas poza wymianą rynkową w produkt dostępny na rynku, który można w związku z tym sprzedawać i nabywać. Przykładem utowarowionych dóbr mogą być nasiona nowych odmian roślin (do których prawa własności mają firmy sprzedające nasiona), ziemia (utowarowiona w procesie tzw. grodzenia, czyli 'enclosure’) czy też służba zdrowia (w coraz większym stopniu sprywatyzowana). Istnieją także bardziej pośrednie przykłady utowarowienia, jak np. rynek handlu prawami do emisji CO2 czy handel opcjami na ceny wody na giełdach.

Czytaj więcej

Źródła

Fraser, N. (2014). Can society be commodities all the way down? Post-Polanyian reflections on capitalist crisis. Economy and Society, 43(4), 541–558.
Prudham, S. (2009). Commodification. In N. Castree, D. Demeritt, D. Liverman, & B. Rhoads (Eds.), A Companion to Environmental Geography (pp. 123–142). Wiley-Blackwell.
Gómez-Baggethun, E., & Ruiz Pérez, M. (2011). Economic valuation and the commodification of ecosystem services. Progress in Physical Geography, 1–16.

Zielony wzrost

[ang. Green growth]

Koncepcja, w myśl której możliwy jest dalszy wzrost gospodarczy nie niosący ze sobą negatywnych skutków w postaci zmian klimatu, degradacji środowiska oraz naruszania innych ograniczeń planety. Jest ściśle związana z wizją ekomodernizmu, która opiera się na założeniu, że dzięki innowacjom technologicznym uda się rozłączyć (decouple) wzrost gospodarczy od emisji gazów cieplarnianych oraz zużycia zasobów (dematerializacja). Zebrane jak dotąd dane empiryczne oraz przygotowane na ich podstawie modele wskazują jednak, że same innowacje technologiczne – będące oczywiście istotnym elementem zmiany w kierunku zrównoważonego rozwoju – nie wystarczą do obniżenia zużycia zasobów i emisji gazów cieplarnianych oraz innych substancji do poziomu, który nie będzie przekraczał ograniczeń planety. Jednocześnie paradgymat zielonego wzrostu krytykuje się za ignorowanie, podtrzymywanie lub wzmacnianie wielu problemów społeczno-kulturowych, które leżą u podstaw obecnego „kryzysu planetarnego”.