Fakty i mity

Poniżej przedstawiamy mity, które pojawiają się niekiedy w debacie publicznej nt. dewzrostu. Aby umożliwić samodzielną weryfikację danego mitu, w każdym wyjaśnieniu podajemy źródła w postaci artykułów naukowych odnoszących się do omawianej kwestii. Niektóre z tych mitów brzmią absurdalnie i być może nie powinniśmy w ogóle na nie odpowiadać. Ale wiedząc, że dewzrost jest w Polsce nieznaną szerzej koncepcją i widząc, jak często jest przedstawiany w krzywym zwierciadle przez osoby, które nie zapoznały się z literaturą na jego temat, wolimy odpowiedzieć nawet na niektóre absurdalne zarzuty i przedstawić źródła, po które warto sięgnąć, by zgłębić daną kwestie. 

FAKT: dewzrost postuluje stworzenie gospodarki, w której wzrost nie jest potrzebny do utrzymania dobrej jakości życia społeczeństwa 

Dewzrost w żadnym wypadku nie jest synonimem recesji. Literatura dewzrostu dostrzega i rozumie strukturalne uzależnienie współczesnych społeczeństw i gospodarek od paradygmatu wzrostu. We współczesnym kapitalizmie brak wzrostu – lub choćby zbyt wolny wzrost – faktycznie niesie ze sobą niepożądane efekty w postaci recesji i wszystkich jej negatywnych skutków. Ale odpowiedzią dewzrostu na ten problem nie powinno być dalsze trwanie w roli „zakładników” wzrostu – co już szkodzi nam samym – tylko takie przebudowanie modelu gospodarczego, by wzrost nie był już potrzebny do zachowania dobrej jakości życia. W tym kontekście dewzrost buduje na modelu gospodarki stacjonarnej (steady-state economy), w której poziom zużywanych zasobów jest stały w perspektywie długoterminowej i jedynie nieznacznie fluktuuje wokół danego poziomu. Dewzrost można rozumieć zatem jako proces obniżenia poziomu zużycia zasobów prowadzący do gospodarki stacjonarnej. Należy przy tym pamiętać także o społecznych i kulturowych aspektach dewzrostu, które w połączeniu z jego postulatami środowiskowymi tworzą model rozwojowy, w którym nie potrzeba nam wzrostu do tego, by dobrze żyć. 

 

Źródła: 
FAKT: dewzrost przykłada bardzo dużą wagę do demokracji, a wręcz postuluje jej odnowę, tak by służyła dobru publicznemu, a nie interesom „elit” eksploatujących do granic wytrzymałości „zasoby” ludzkie i  środowiskowe. 

Koncepcja dewzrostu postuluje, by społeczeństwa Globalnej Północy dobrowolnie i w porozumieniu z państwami innych regionów obniżyły swoje zużycie zasobów do sprawiedliwych globalnie poziomów, dzięki którym z jednej strony nie będziemy przekraczać ograniczeń planety, a z drugiej zapewnimy wszystkim podstawy do dobrego życia. Jednocześnie dewzrost kładzie bardzo wyraźny nacisk na odnowę dysfunkcjonalnej dziś demokracji, która zdominowana została przez „ekonomizm”, interesy elit oraz lobby korporacji, które w największym stopniu przyczyniają się do pogłębiania kryzysów ekologicznych i społecznych poprzez nieograniczoną eksploatację „zasobów” naturalnych oraz ludzkiej pracy (w tym pracy wykonywanej nieodpłatnie). Stąd też w literaturze dewzrostowej wyraźnie dostrzec można postulaty uzdrowienia systemu demokratycznego – w tym poświęcony tej kwestii specjalny numer czasopisma Futures: 44(6) „Politics, Democracy and Degrowth” (2012).  

 
Żródła: 
FAKT: koncepcja dewzrostu ma bardzo rozbudowany komponent sprawiedliwości społecznej, który jest traktowany na równi z postulatami środowiskowymi.  

Dewzrost kładzie wyraźny nacisk na potrzebę systemowych przemian, które sprawią, że zużycie zasobów będzie mieściło się w bezpiecznej przestrzeni ograniczeń planety, a nasza jakość życia przestanie być zależna od ciągłego wzrostu. Jednocześnie dewzrost jest oparty na silnym fundamencie sprawiedliwości społecznej, który wymaga, by transformacja była sprawiedliwa społecznie (inna zresztą i tak by się nie udała, co pokazuje przykład protestów „żółtych kamizelek” we Francji). Dlatego kluczowym komponentem dewzrostu są jego postulaty społeczne, takie jak uniwersalny dochód podstawowy oraz uniwersalne usługi podstawowe, zmniejszenie nierówności społecznych, wzmacnianie lokalnych wspólnot (np. poprzez lokalne waluty wspierające przedsiębiorstwa z danej społeczności), wprowadzenie dochodu maksymalnego i podatków progresywnych, a także poprawa warunków pracy (w tym przeciwdziałanie bezrobociu dzięki dzieleniu się pracą). Dewzrost jest zatem koncepcją łączącą niezbędne działania proekologiczne, których efektem będzie obniżenie poziomów zużycia zasobów, z postulatami sprawiedliwości społecznej, które pozwolą zwykłym ludziom wieść dobre życie – a w wielu przypadkach lepsze niż w niestabilnych, wyniszczających warunkach oferowanych dziś przez model neoliberalnego kapitalizmu.  

 
Źródła: 
  •  
  • Dengler, C., & Strunk, B. (2018). The Monetized Economy Versus Care and the Environment: Degrowth Perspectives On Reconciling an Antagonism. Feminist Economics, 24(3), 160–183. https://doi.org/10.1080/13545701.2017.1383620  
  •  
  • Gunderson, R. (2019). Work time reduction and economic democracy as climate change mitigation strategies: or why the climate needs a renewed labor movement. Journal of Environmental Studies and Sciences, 9(1), 35–44. https://doi.org/10.1007/s13412-018-0507-4.  
  •  
  • Hirvilammi, T., & Koch, M. (2020). Sustainable welfare beyond growth. Sustainability, 12(5), 1–8. https://doi.org/10.3390/su12051824  
  •  
  • Velicu, I. (2019). De-growing environmental justice: Reflections from anti-mining movements in Eastern Europe. Ecological Economics, 159, 271–278. https://doi.org/10.1016/j.ecolecon.2019.01.021.  
FAKT: celem dewzrostu jest obniżenie całkowitego zużycia zasobów, bo to ono odpowiada za przekraczania ograniczeń planety. 

Dewzrost postuluje obniżenie zużycia zasobów, a nie obniżenie wskaźnika aktywności gospodarczej, jakim jest PKB. Wynika to z faktu, iż antropopresja – presja, jaką aktywność człowieka wywiera na środowisko – jest skutkiem właśnie wysokiego poziomu zużycia zasobów. Stąd też aby zmniejszyć negatywne oddziaływania człowieka na środowisko niezbędne jest monitorowanie i ograniczenie zużycia zasobów, a nie samej aktywności gospodarczej mierzonej wskaźnikiem PKB. Mimo to dewzrost faktycznie zauważa, że obniżenie poziomu zużycia zasobów doprowadzi do spadku PKB, ponieważ są one ze sobą skorelowane – ponieważ wyższe PKB przekłada się zasadniczo na wyższe zużycie zasobów, a to z kolei przekłada się na silniejszą antropopresję. O ile więc dewzrost nie postuluje obniżania PKB, to faktycznie najprawdopodobniej do niego doprowadzi. Nie powinniśmy jednak się tym zanadto przejmować, ponieważ samo PKB nie jest wskaźnikiem dobrze oddającym jakość życia, a dewzrost wysuwa liczne postulaty, które pomogą zachować (a w wielu aspektach podnieść) jakość życia przy obniżonym poziomie zużycia zasobów materialnych oraz, co za tym idzie, obniżonym rozmiarem PKB. 

 
Żródła: 
  • Cosme, I., Santos, R., & O’Neill, D. W. (2017). Assessing the degrowth discourse: A review and analysis of academic degrowth policy proposals. Journal of Cleaner Production, 149, 321–334. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2017.02.016.  
FAKT: celem dewzrostu jest stworzenie wszystkim warunków do prowadzenia satysfakcjonującego życia w sprawiedliwym społeczeństwie i w zdrowym środowisku z wykorzystaniem dostępnych technologii – ale w celu zapewnienia dobrobytu, a nie nakręcania produktywności i wzrostu. 

Wymagana skala obniżenia zużycia zasobów w skali globalnej, którą postuluje dewzrost, jest faktycznie znaczna. Nie oznacza to jednak, że mamy porzucać „cywilizację” jako taką i wracać do stanu sprzed rewolucji przemysłowej. Dewzrost ani nie odrzuca technologii, ani ich bezwarunkowo nie akceptuje; po prostu zwraca uwagę na to, by technologie służy poprawie warunków życia ludzi, a nie wtłaczaniu ich w paradygmat coraz większej produktywności i zależności, co odbiera im godność i autonomię. Dlatego wyzwaniem jest demokratyzacja i kontrola rozwoju technologicznego pod kątem jego efektów – komu służy i czy pozwala na lepsze życie – a nie odrzucanie technologii w całości. 

Być może najlepszą odpowiedzią na zarzut „powrót do jaskiń’ będzie cytat z pracy Milward-Hopkins i in. (2020, ss. 8-9): „Ta praca jest odpowiedzią na stereotypowy populistyczny zarzut, że ekolodzy proponują powrót do życia w jaskiniach. Nasza ironiczna odpowiedź brzmi mniej więcej tak: Tak, być może, ale te jaskinie mają bardzo wydajne urządzenia do gotowania, przechowywania żywności i prania ubrań oraz energooszczędne oświetlenie. Dostarczane jest do nich dziennie 50l czystej wody na osobę, 15l wody podgrzanej do komfortowej temperatury kąpieli. Jaskinie te utrzymują temperaturę powietrza około 20°C przez cały rok, niezależnie od położenia geograficznego. Każde gospodarstwo domowe może mieć komputer z dostępem do globalnych sieci teleinformatycznych. Jaskinie te ponadto są połączone z rozległymi sieciami transportowymi zapewniającymi rocznie około 5000–15000 km mobilności na osobę za pośrednictwem różnych środków transportu. Są także obsługiwane przez znacznie większe jaskinie, w których dostępna jest powszechna opieka zdrowotna oraz inne jaskinie zapewniające edukację każdemu w wieku od 5 do 19 lat. Jednocześnie to wszystko jest możliwe przy znacznie mniejszej ilości czasu poświęcanej przez ludzi na pracę„ (tłum. Michał Czepkiewicz). 

 

Źródła: 
  • Alexander, S., & Yacoumis, P. (2018). Degrowth, energy descent, and ‘low-tech’ living: Potential pathways for increased resilience in times of crisis. Journal of Cleaner Production, 197, 1840–1848. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2016.09.100.  
  •  
  • Garcia, J. L., Jerónimo, H. M., & Carvalho, T. M. (2018). Methodological Luddism: A concept for tying degrowth to the assessment and regulation of technologies. Journal of Cleaner Production, 197, 1647–1653. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2017.03.184.  
  •  
  • Millward-Hopkins, J., Steinberger, J. K., Rao, N. D., & Oswald, Y. (2020). Providing decent living with minimum energy: A global scenario. Global Environmental Change, 65(102168), 1–10. https://doi.org/10.1016/j.gloenvcha.2020.102168.  
  •  
  • Pansera, M., Ehlers, M. H., & Kerschner, C. (2019). Unlocking wise digital techno-futures: Contributions from the Degrowth community. Futures, 114, 102474. https://doi.org/10.1016/j.futures.2019.102474. 
  •  
  • Vetter, A. (2018). The Matrix of Convivial Technology – Assessing technologies for degrowth. Journal of Cleaner Production, 197, 1778–1786.  

https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2017.02.195.  

  •  
  • Zoellick, J. C., & Bisht, A. (2018). It’s not (all) about efficiency: Powering and organizing technology from a degrowth perspective. Journal of Cleaner Production, 197, 1787–1799. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2017.03.234.